Sprzedaż akcji prostej spółki akcyjnej

Akcje w prostej spółce akcyjnej (P.S.A.) są zbywalne, co jest podstawową zasadą, a wiąże się z nimi realizacja praw podmiotowych – majątkowych (m.in. dywidenda, prawo poboru) i korporacyjnych (m.in. udział w Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy P.S.A., prawo głosu na WZA). Uprawnienia wynikające z akcji wpływają na Spółkę (emitenta) oraz pozostałych akcjonariuszy, z tych też względów rozporządzenie akcjami nie jest neutralne i może naruszać interes spółki lub innych akcjonariuszy. Dlatego, reguła zbywalności akcji może doznać ograniczeń, wynikających z ustawy, umowy prostej spółki akcyjnej, umowy zawartej przez akcjonariusza, w następstwie której zobowiązał się do niezbywania akcji w określonym czasie.

Sprzedaż akcji prostej spółki akcyjnej nastąpić może jedynie po ich wpisie do rejestru akcjonariuszy spółki (RAS). Elektroniczny rejestr akcjonariuszy P.S.A. służy do rejestracji akcji spółki, co powinno nastąpić niezwłocznie po wpisie spółki do Krajowego Rejestru Sądowego albo wpisie nowej emisji akcji przez KRS. Nieważne jest rozporządzenie akcją dokonane przed wpisem spółki do rejestru albo przed zarejestrowaniem emisji nowych akcji. Akcje są zdematerializowane i mają jedynie formę zapisu elektronicznego - bez ich formy papierowej, co służy wzmocnieniu pewności i bezpieczeństwu obrotu. Rejestr może przybrać formę scentralizowanej bazy danych, jak i formę rozproszonej i zdecentralizowanej bazy danych – w tym przypadku właściwej technologii blockchain.

Rejestr akcjonariuszy prostej spółki akcyjnej prowadzi notariusz lub podmiot, który na podstawie ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi jest uprawniony do prowadzenia rachunków papierów wartościowych – m.in. domy maklerskie i banki prowadzące działalność maklerską, banki powiernicze, zagraniczne firmy inwestycyjne i zagraniczne osoby prawne prowadzące działalność maklerską na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w formie oddziału.

Umowa sprzedaży akcji w prostej spółce akcyjnej (P.S.A.) powinna być zawarta w formie dokumentowej pod rygorem nieważności. Do zachowania dokumentowej formy czynności prawnej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu, w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie. Przy przeniesieniu lub obciążeniu praw z akcji podjąć należy następujące kroki:

ustalenie, czy mamy do czynienia z uprawnionym do akcji,
ustalenie, czy istnieją ograniczenia w rozporządzeniu akcją,
udokumentowanie czynności,
uzyskanie pozytywnej weryfikacji przez podmiot prowadzący rejestr akcjonariuszy.

Maksymalny ułatwieniem jest zawarcie samej umowy rozporządzającej, w sposób odpowiadający współczesnym możliwością porozumiewania się na odległość – sms, e-mail, komunikator internetowy, aplikacja mobilna. Gwarantem prawidłowości zawartej umowy, gdzie skutek następuje od chwili wpisu w rejestrze akcjonariuszy (RAS), jest podmiot prowadzący RAS, przykładowo notariusz.

Jest to procedura quasi-sądowa, dokumentując zawarcie umowy, uprawniony składa wniosek o wpis, następnie podmiot prowadzący rejestr, po jego uwzględnieniu sporządza projekt wpisu, który zasadniczo doręcza podmiotowi, którego prawa mają być nim objęte, w przypadku pozytywnej weryfikacji następuje wpis. Wniosek o wpis może być złożony w formie elektronicznej. Podkreślenia wymaga, iż podpisanie umowy, złożenie wniosku o wpis, jego weryfikacja i uwzględnienie wniosku, następuje w pewnym odstępie czasowym. W tym okresie istnieje niepewność, czy zakładany skutek w postaci nabycia akcji nastąpi, jak również czy nie dojdzie do innych nieprzewidzianych zdarzeń.

Rozporządzenie akcją, w tym jej sprzedaż może napotkać ograniczenia m.in.:

zgoda spółki na zbycie akcji;
ograniczenie podmiotowe (kategoria osób, kategoria uprawnień, zawodu)
zgoda osoby trzeciej (akcjonariusza, jako uprawnienie indywidualne)
prawo pociągnięcia [drag along]
prawo przyłączenia [tag along]
prawo pierwszeństwa,
ustawa.

Poszczególne ograniczenia w zbywalności akcji mogą być ze sobą łączone, może zaistnieć potrzeba określenia hierarchii w ich stosowaniu. Ograniczenie w zbywalności nie może doprowadzić do rzeczywistej niemożności rozporządzenia akcją.

Zgoda spółki jest obligatoryjna, w wypadku zbycia akcji nie w pełni pokrytej, co ma duże znaczenie, jeżeli pokrycie akcji ma stanowić m.in. praca lub świadczenie usług. Spółka może odmówić zgody na zbycie akcji nie w pełni pokrytej bez wskazania innego nabywcy. Uzyskanie wyraźnej zgody Spółki jest warunkiem koniecznym wpisu nabywcy do rejestru akcjonariuszy spółki (RAS).

Jeżeli akcje są w całości pokryte umowa spółki może uzależnić rozporządzenie akcją od zgody spółki lub w inny sposób je ograniczyć. Zgoda spółki na zbycie akcji wymaga formy dokumentowej pod rygorem nieważności, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Brak zgody nie zamyka drogi do nabycia akcji; konieczne przed uzyskaniem wpisu nabywcy do rejestru akcjonariuszy spółki (RAS) jest przejście procedury określonej w ustawie lub umowie spółki.

Prawo pociągnięcia [drag along] – uprawnienie akcjonariusza (np. większościowego lub z innych przyczyn mającego pozycję dominującą; zwykle Inwestor lub Założyciel) do żądania sprzedaży akcji także przez pozostałych akcjonariuszy na rzecz wskazanego nabywcy na takich samych warunkach. Prawo pociągnięcia może być połączone m.in. z terminem, minimalną ceną nabycia.

Przykładowo: „Na wezwanie Akcjonariusza zamierzającego zbyć co najmniej **** akcji (Akcjonariusz Zbywający) na rzecz osoby trzeciej (Proponowany Nabywca), która nie jest akcjonariuszem, wszyscy pozostali akcjonariusze będą zobowiązani zbyć wszystkie posiadane akcje na takich samych warunkach, jak Akcjonariusz Zbywający. Prawo nie może zostać wykonane przed upływem **** od dnia zawarcia umowy Spółki/wpisu Spółki do rejestru.”

Prawo przyłączenia [tag along] – uprawnienie do wspólnego wyjścia; wskazanemu Akcjonariuszowi przysługuje prawo żądania nabycia przez osobę trzecią, która nie jest akcjonariuszem, akcji łącznie z akcjami zbywanymi przez Akcjonariusza Zbywającego (np. większościowego lub z innych przyczyn mającego pozycję dominującą; zwykle Inwestor lub Założyciel) na takich samych warunkach. Prawo przyłączenia najczęściej służy ochronie Inwestora i zainwestowanym środkom.

Przykładowo: „W przypadku, gdy Akcjonariusz będzie zamierzał zbyć posiadane akcje na rzecz osoby trzeciej (Proponowany Nabywca), która nie jest akcjonariuszem, pozostali akcjonariusze mają prawo przyłączenia się do takiej transakcji poprzez zbycie wszystkich posiadanych przez siebie akcji [w proporcji do akcji zbywanych przez Akcjonariusza Zbywającego] na takich samych warunkach jak Akcjonariusz Zbywający.

Prawo pierwszeństwa - umowa spółki może przewidywać, że pozostali akcjonariusze mają prawo pierwszeństwa nabycia akcji przeznaczonych do zbycia przez innego akcjonariusza (prawo pierwszeństwa).

Ustawowe ograniczenia w sprzedaży akcji, wynikają m.in. z:

ustawy z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców, gdzie art. 3e ustawy reguluje kwestie, w jakich trzeba uzyskać zezwolenie właściwego ministra, w przypadku nabycia przez cudzoziemca akcji P.S.A., która jest właścicielem lub wieczystym użytkownikiem nieruchomości w Polsce,
ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego, gdzie art. 3a ustawy wprowadza prawo pierwokupu przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa akcji P.S.A., która jest właścicielem lub wieczystym użytkownikiem nieruchomości rolnej o powierzchni co najmniej 5 ha albo nieruchomości rolnej o łącznej powierzchni co najmniej 5 ha.